थाइराइड :गम्भीर समस्या

थाइराइड :गम्भीर समस्या

के तपाईंलाई ८-१० घन्टा सुते पनि दिनभर निन्द्रा नपुगेको जस्तो/क्लान्त अनुभव हुन्छ ? वा रात्रिमा निन्द्रा पर्दैन ? तपाईंले खानपिन, शारीरकि अभ्यास, उपचार आदि गरे पनि शरीरको तौल परविर्तन भएको छैन ? वा बिनाकारण अचानक धेरै तौल घटेको वा बढेको छ ? के तपाईंको डिप्रेसन वा चिन्ता उक्त रोगको औषधीले निको भएको छैन? खानपिनमा पहरेज, अभ्यास एवं औषधीले पनि तपाईंको कोलेस्ट्रोल घटेको छैन ? वा ज्यादै न्यून कोलेस्ट्रोल छ ? तपाईंको परविारमा कसैलाई गलगाँड, अस्वाभाविक मोटोपन वा निको नहुने घाँटीको रोग छ ? के तपाईंको मैनावारी अनियमित, अत्यधिक वा अति अल्प छ ? वा गर्भवती हुन सक्नुभएको छैन ? तपाईंलाई कडा तथा दीर्घ कब्जियत छ ? अथवा बारम्बार दिसा लागिरहने, औषधी गरे पनि पेटको समस्या भइरहन्छ ? के तपाइर्ंको कपाल झर्ने, टुट्ने, हाँगा हाल्ने, सुक्खा हुने, आँखीभौँका राँै झर्ने तथा छाला पातलो, सुक्खा, पत्रपत्र निस्कने प्रकृतिको छ ? तपाइर्ंको घाँटी सुन्निएको अनुभव हुने, असजिलो तथा केही अड्किएजस्तो हुने, धोद्रो स्वर हुने वा घाँटीको ग्रन्थि बढेको देखिएको छ ? के तपाइर्ंको मांसपेशी र जोर्नी दुख्ने तथा हातखुट्टा कमजोर भएजस्तो

लाग्छ ? यदि यी समस्याहरू छन् भने तपाइर्ंलाई थाइराइडसम्बन्धी रोग लागेको हुनसक्छ।

थाइराइड ग्रन्थि घाँटीको अग्रभागमा रुद्रघण्टीको तल अवस्िथत हुन्छ। उक्त ग्रन्थिले थाइराइड हार्मोन उत्पन्न गर्छ। जसले हामीले खाएको पौष्टिक तत्त्वलाई जीनतत्त्वमा रूपान्तरण गर्छ। थाइराइड हार्मोनले शारीरकि शक्ति नियमन गर्न, अरू हार्मोन र भिटामिनलाई शरीरमा प्रयोग गर्न र शरीरका तन्तुहरूलाई वृद्धि तथा परपिक्व गर्न महत्त्वपूर्ण काम गर्छ। थाइराइड ग्रन्थिको कार्य क्षमतामा गडबडी भएमा कि त प्रशस्त मात्रामा -अनावश्यक रूपमा) हार्मोनको उत्पादन हुन्छ -हाइपरथाइराइडिज्म) कि अत्यन्त न्यून मात्रामा हार्मोन उत्पादन हुन्छ -हाइपोथाइराइडिज्म)। यी दुवै प्रकारको थाइराइड समस्या पुरुषमा भन्दा महिलामा बढी हुन्छ। मस्ितष्कबाट पिटुटरी ग्रन्थिमा थाइराइड स्िटमुलेटिङ् हार्मोन -टीएसएच) उत्पन्न हुन्छ। उक्त टीएसएच हार्मोन थाइराइड ग्रन्थिमा परभि्रमण गरेर टी-३ तथा टी-४ हार्मोनहरू उत्पादन गर्न उत्प्रेरकको काम  गर्छ। थाइराइड ग्रन्थिलाई टी-३ तथा टी-४ हार्मोनहरू उत्पादन गर्न प्रशस्त मात्रामा खाने आयोडिन चाहिन्छ।

महिला वंशाणुगत इतिहास रोग प्रतिरोधात्मक क्षमतामा ह्रास धुम्रपान, गर्भवती अवस्था, गलगाँड तथा घाँटीमा धेरै गिर्खा भएको अवस्था, क्यान्सर तथा विकिरण उपचार गरेकाहरू 'हाइपरथाइराइडिज्म' हुनसक्ने जोखिम समूहमा पर्छन्। प्रौढ उमेर, महिला, वंशाणुगत इतिहास, पहिले थाइराइडसम्बन्धी रोग भएका -गलगाँड, ग्रन्थिको शल्यक्रिया वा विकिरण चिकित्सा), दीर्घरोगीहरू जस्तै मधुमेह, रक्तअल्पता, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कमी भएका, ढिके नुन सेवन गर्ने 'हाइपोथाइराइडिज्म'को जोखिम समूहमा पर्छन्। ६० वर्षभन्दा बढीका करबि २० प्रतिशत महिलालाई यो रोगका केही लक्षणहरू देखिन्छन्, तीमध्ये प्रतिवर्ष २-५ प्रतिशत महिलालाई यो रोग लाग्छ।

बिरामीको इतिहास, शारीरकि परीक्षण -आँखा, छाला, मुटु, स्नायु प्रणाली, थाइराइड ग्रन्थि), थाइराइड अल्ट्रासाउन्ड, वायोप्सी, सीटीस्क्यान, प्रतिजैविक परीक्षण आदि विविध परीक्षणहरूभन्दा रक्त परीक्षणबाट यो रोगको निदान हुन्छ। रक्त परीक्षणमा यदि टी-३, टी-४ बढेमा र टीएसएच घटेमा हाइपोथाइराइडिज्म पत्ता लाग्छ। त्यस्तै, यदि टी-३ र टी-४ घटेमा तथा टीएसएच बढेमा हाइपोथाइराइडिज्मको निदान हुन्छ। स्वस्थ व्यक्तिमा ती हार्मोनहरू घटबढ नभई सामान्य मात्रामा हुन्छन्।

समयमै रोगको निदान गरेर उपचार गरे यस रोगबाट बच्न सकिन्छ। लामो समयसम्म निदान नभएर एक्कासि बेहोस वा विषाक्त प्रभाव परेमा यसबाट बिरामी मृत्युको सम्भावना ५० प्रतिशत रहन्छ। समयमा उपचार नगरेमा हाइपरथाइराइडिज्मले मुटु र मस्ितष्कमा असर गर्छ। थाइराइड ग्रन्थिमा विषाक्त प्रभाव पर्छ। उच्च रक्तचाप, छाती दुख्ने, छिटो र अनियमित मुटुको धड्कन हुने, सास फेर्न गाह्रो हुने, पेट दुख्ने, वान्ता हुने, बढी उत्तेजित वा चिटचिटाहट, रंिगटा, हृदयाघात तथा चेतना हराएर कोमामा जाने आकस्िमक अवस्था हुन्छ। त्यस्तै, समयमा निदान एवं उपचार नगरेमा हाइपोथाइराइडिज्मले मस्ितष्कमा गम्भीर असर गर्छ। आन्द्रामा अवरुद्धता हुने, मुटुको धड्कन अनियमित हुने, संक्रमण, फोक्सो र मुटुमा पानी जम्ने, सोच्ने शक्ति हराउने, पागलपन, कोलेस्ट्रोल बढेर हृदयाघात, पक्षघात, निन्द्रामा श्वासप्रश्वास रोकिने, बिर्सनेलगायतका मस्ितष्कका रोगहरू लाग्छन्।

परीक्षणपश्चात् थाइराइड ग्रन्थिको रोग देखिएमा तुरुन्त विशेषज्ञ चिकित्सकको सल्लाह अनुसार लामो समयसम्म उपचार एवं नियमित रूपमा रक्त परीक्षण गर्नुपर्छ। चिकित्सा विज्ञानले रेडियोएक्टिभ, आयोडिन तथा एन्टी थाइराइड औषधी र शल्यक्रिया -हाइपरथाइराइडिज्मका लागि) र थाइराइड हार्मोन चक्की -हाइपोथाइराइडिज्मका लागि)लगायतका विभिन्न रासायनिक हार्मोनहरूको प्रभावकारी आविष्कार गरेको छ। यी औषधीहरू सर्वत्र उपलब्ध छन्। यसका साथै आवश्यकता अनुसार विशेष उपचार तथा लाक्षणिक उपचार पनि गरन्िछ।

यस्तो प्रकारको रोगबाट बच्ने एक मात्र उपाय भनेको समय-समयमा थाइराइड हार्मोनको रक्तपरीक्षण गर्ने र रोग भएमा समयमै उपचार गर्ने हो। त्यसबाहेक आयोडिनयुक्त नुन तथा खाना खाने, अनावश्यक रूपमा एक्सरे, सीटीस्क्यान आदि पटक-पटक नगर्ने, तनाव, चिन्ता र हतासलाई न्यूनीकरण गर्ने, धेरै चिया, कफी तथा चुरोट नखाने एवं स्वस्थ र सक्रिय जीवनशैली अवलम्बन गर्नुपर्छ। एकातर्फ हाम्रा दुर्गमबासी ढिके नुन खान बाध्य छन् भने अर्कोतर्फ यो रोग परीक्षणको ग्रामीण तथा दुर्गम क्षेत्रमा विस्तार नभएकाले, जनचेतना न्यून भएकाले एवं सरकारी प्राथमिकतामा नपरेको हुँदा लाखौँ नेपालीले आफ्नो रोग थाहै नपाई मृत्युवरण गर्नुपर्ने विडम्बना छ।